Het aantal blauwalgbesmettingen lijkt al jaren toe te nemen. Een paar warme dagen en het is vaak alweer raak in allerlei zwemplassen, meertjes en vijvers. Hoe kan dit en wat is blauwalg eigenlijk precies?
Wat is blauwalg?
Blauwalg is een microscopisch klein organisme dat overal ter wereld voorkomt water. Het is niet zozeer een alg, maar een bacterie. Officieel staan ze bekend onder de noemer cyanobacteriën. Deze groep bacteriën bevat onder andere het pigment fycocyanine. Dit pigment gebruiken cyanobacteriën om licht mee te vangen en heeft een blauwgroene kleur. Als de hoeveelheid cyanobacteriën flink is gegroeid, vormen ze een drijvende laag aan het wateroppervlak. Het water ziet er troebel uit en krijgt een blauwe waas.
Waardoor ontstaat blauwalg
Blauwalgen komen van nature in het water voor. Cyanobacteriën worden in alle typen water aangetroffen. Dus niet alleen in zoet water, ook zout water, extreem koud water en zelfs heetwaterbronnen. Ook in de winter zit er blauwalg in het water, je hebt er dan echter weinig last van. Cyanobacteriën vormen pas een probleem als ze in grote concentraties voorkomen.
Vooral in de zomer en nazomer kan er zogenaamde ‘algenbloei’ ontstaan. Er zijn dan genoeg voedingsstoffen in het water aanwezig waardoor de hoeveelheid cyanobacteriën flink kan groeien. Deze factoren spelen daarin mee:
- Hoge temperaturen
- Weinig wind en dus weinig stroming
- Langdurige droogte, waardoor water niet ververst wordt met regenwater
- Lozing van afvalwater
- Mest, afkomstig van landbouwpercelen
- Neerslag van stikstof
Dat blauwalg vaker voorkomt heeft vooral te maken met de steeds warmere zomers en de kwaliteit van het oppervlaktewater in Nederland en België. Door intensieve landbouw bevat de bodem en het water veel fosfor. Dit veroorzaakt eutrofiëring, wat wil zeggen dat water zeer voedingsrijk wordt. Planten, algen en dus ook cyanobacteriën kunnen daardoor veel harder gaan groeien dan zou moeten.
Waarom blauwalg gevaarlijk is
Als er een hoge concentratie blauwalg in het water is, krijg je een drijflaag op het water. Het water krijgt zelfs een wat blauwige kleur en ziet er erg troebel uit. Ook kan het water een zwavelachtige stank hebben. Door een dichte drijflaag op het wateroppervlak kan er een tekort aan zuurstof in het water ontstaan, wat als gevolg kan hebben dat vissen sterven.
Veel soorten cyanobacteriën kunnen gifstoffen (cyanotoxines) produceren. Juist deze soorten worden vaak in Nederlandse en Belgische wateren aangetroffen. Ga je zwemmen in besmet water, dan kom je in aanraking met deze gifstoffen via huidcontact en doordat je water binnen kan krijgen via de mond of neus. Je kan hierdoor vervelende klachten krijgen en in uitzonderlijke gevallen zelfs ernstig ziek worden. Ook (huis)dieren kunnen last krijgen van de gifstoffen en er zelfs aan overlijden.
Klachten door blauwalg
Blootstelling aan hoge concentraties blauwalg kan vervelende klachten geven. Vooral jonge kinderen zijn erg gevoelig voor cyanotoxines die blauwalgen produceren. Dit heeft er vooral mee te maken dat kinderen tijdens het zwemmen en spelen vaker water inslikken. Daarnaast zijn kinderen door hun snellere stofwisseling sowieso gevoeliger voor gifstoffen. Ook honden kunnen flink risico lopen op vergiftiging door blauwalg. Zij krijgen tijdens het zwemmen vaak veel water binnen en kunnen daardoor veel gifstoffen binnenkrijgen.
Slik je water in of krijg je water in je neus of mond, dan kan dat voor deze klachten zorgen:
- Een allergische reactie: bijvoorbeeld gezwollen ogen of lippen, niezen, loopneus, blaasjes op de huid of jeuk.
- Misselijkheid en overgeven
- Buikkrampen
- Diarree
Bij aanraking met de huid kan je de volgende klachten krijgen:
- Huidirritatie: rode huid, verbrand gevoel en jeuk
- Jeukende of brandende ogen
- Een allergische reactie: bijvoorbeeld gezwollen ogen of lippen, niezen, loopneus, blaasjes op de huid of jeuk
Wat te doen bij besmetting met blauwalg
Heb je gezwommen in water waar blauwalg aanwezig was, neem dan direct maatregelen. Neem direct een douche zodat je het besmette water kan afspoelen. Spoel ook je zwemkleding goed uit. Het is niet nodig om je te wassen met zeep.
Vaak valt het bij volwassenen mee met de klachten door blauwalg en gaan ze vanzelf weer over. Pas als je meerdere glazen ‘besmet’ water zou drinken, kunnen de gifstoffen echt gevaarlijk worden. Nemen de klachten niet af of maak je je zorgen, neem dan uiteraard contact op met de dokter. Let bij kinderen goed op, die zijn kwetsbaarder en kunnen daarnaast tijdens het spelen veel water binnenkrijgen. Milde klachten gaan binnen enkele dagen wel weer over. Maar wordt je kind direct na het zwemmen ziek, contacteer dan direct de huisarts.
Wees bij honden extra waakzaam, die kunnen namelijk wel erg ziek worden van bepaalde cyanotoxines en er zelfs aan overlijden. Laat honden daarom niet zomaar overal zwemmen en laat ze ook niet drinken uit stilstaand water. Heeft de hond toch water met blauwalg binnen gekregen, neem dan direct contact op met de dierenarts.
Hoe weet je of er blauwalg in het water aanwezig is?
Ga je zwemmen in natuurwater, check dan van tevoren of het water veilig is. Bij veel zwemgelegenheden in natuurwater wordt regelmatig de waterkwaliteit gecontroleerd. Kijk op op zwemwater.nl wat het zwemadvies is of raadpleeg de informatieborden bij de zwemgelegenheid.
Op veel plekken in Nederland wordt het water gecontroleerd, maar niet overal. Kom je op een plek waar niet getest is, kijk dan goed naar het water. Je herkent blauwalg aan een drijflaag op het water met een blauw-achtige kleur. Zie je daarnaast veel dode vissen of vissen die happen naar lucht, dan kan je op die plek beter niet gaan zwemmen. Twijfel je? Met een blauwalg zelftest kan je vlot het water testen op blauwalg.
Hoe werkt een blauwalgtest? Bekijk deze uitlegvideo:
Blauwalg kan in vrijwel elk type water voorkomen: rivieren, meren, vennen, plassen, kanalen, sloten en de zee. Ook in aquaria of vijvers in de tuin kan blauwalg optreden. Een hoge concentratie blauwalg kan snel ontstaan. Een blauwalg zelftest geeft zekerheid over de waterkwaliteit en maakt dat je veilig kan recreëren in natuurwater!