Bij het aanbreken van het najaar en in het vroege voorjaar hangen werkzaamheden in de tuin sterk af van de temperatuur van de bodem. Veel biologische bestrijders hebben namelijk een optimale temperatuur waarin ze werkzaam zijn. Zo geldt voor aaltjes en roofmijten dat je de bodemtemperatuur goed in de gaten moet houden. Is de bodemtemperatuur te hoog of te laag, dan zullen de bestrijders niet of nauwelijks hun werk doen. In dit artikel lees je wat de bodemtemperatuur concreet is en wat dit betekent voor planten, dieren en bestrijders. Wil je zelf de bodemtemperatuur meten? Lees dan verder voor tips!
Hoezo bodemtemperatuur?
Dieren en insecten die in de bodem leven hebben met heel andere omstandigheden te maken dan wij. Hoe dichter bij het oppervlak, hoe meer de bodemtemperatuur schommelt. De laag aarde bovenop werkt als een dikke deken die de bodem eronder afdekt. Is het in het voorjaar warm geweest, dan zal dit nog niet direct tot dieper in de bodem zijn doorgedrongen. Het is daarom belangrijk om de bodemtemperatuur in de gaten te houden. Bij een te lage temperatuur lijden aaltjes en roofmijten namelijk flink terreinverlies en zullen ze plagen minder grondig aanpakken.
Los van bestrijden, is de bodemtemperatuur sowieso van belang voor tuinieren. Planten worden vaak aan hun lot overgelaten in een te koude bodem. Dat is nergens voor nodig. Het KNMI houdt de bodemtemperatuur bij en in je eigen tuin de temperatuur meten is goed zelf te doen.
Gevolgen voor planten en dieren
Planten hebben een groter gedeelte onder de grond dan bovengronds. Ze hebben namelijk een wortelstelsel om voeding en water aan te voeren. Juist omdat dit wortelstelsel vaak groter is dan de plant zelf, zegt de bodemtemperatuur meer dan de temperatuur van de lucht. Is de bodem warm, dan kan de plant beter voeding en water opnemen.
Ook fotosynthese hangt af van de bodemtemperatuur. Net als een heleboel andere chemische processen gaat fotosynthese het snelst bij een hoge temperatuur. De plant krijgt dan ook sneller voeding en zal harder groeien. Uiteraard draait alles om de juiste balans. Wordt het té warm, dan staan de plantencellen onder druk en zal de ontwikkeling juist langzamer gaan.
Voor beesten in de bodem geldt dat het sterk van de bodemtemperatuur afhangt waar ze zich gaan settelen. De meeste micro-organismen moeten net als wij ademen en voedsel verwerken. Dat gaat sneller in een warme omgeving. Sterker nog, elke 10°C verdubbelt het tempo! Aaltjes gaan over het algemeen zo’n 30 cm de bodem in, maar bij hogere temperaturen nog wel iets dieper. Hoe temperatuurgevoelig een aaltje is, ligt aan de jachttechniek. Steinernema feltiae aaltjes wachten tot een prooi passeert, Hererorhabditis bacteriophora aaltjes gaan actief achter het plaaginsect aan. De Heterorhabditis bacteriophora aaltjes zullen om die reden juist effectief zijn bij hogere temperaturen.
Ideale bodemtemperatuur voor onze aaltjes en roofmijten
| Aaltjes | Minimale bodemtemperatuur | Maximale bodemtemperatuur |
| Steinernema feltiae | 8°C | 30°C |
| Steinernema carpocapsae | 12°C | 30°C |
| Heterorhabditis bacteriophora | 12°C | 30°C |
| Phasmarhabditis californica | 10°C | 30°C |
| Roofmijten | Minimale bodemtemperatuur | Maximale bodemtemperatuur |
| Hypoaspis miles | 15°C | 30°C |
Hulpmiddelen om de bodemtemperatuur te bepalen
Wil je snel weten wat de bodemtemperatuur bij jou in de buurt is, dan kan je makkelijk online een antwoord vinden. Het KNMI meet op vier punten in Nederland, op een lijn van het zuidwesten naar het noordoosten, de bodemtemperatuur. In Wilhelminadorp (Zeeland), De Bilt (Utrecht), Marknesse (Flevoland) en Nieuw Beerta (Groningen). Deze gegevens worden meerdere keren per dag geactualiseerd.
Ook Buienradar meet de temperatuur aan de grond. Goed om te weten: alleen de bovenste bodemlaag wordt door Buienradar gemeten. Dit zegt dus niets over de bodemtemperatuur dieper in de grond.
Zelf de bodemtemperatuur meten
Aan algemene grondmetingen zitten sowieso wel wat haken en ogen. De bodemtemperatuur is erg lokaal en hangt af van verschillende omstandigheden. Zo heeft het type bodem, klei, veen of zand, behoorlijk invloed. Ook kan er iets simpels als een boom in de weg staan, waardoor de bodem op die plek minder zonlicht krijgt. Daarom is het handig om in je tuin zelf de bodem te meten. Dit is gelukkig eenvoudig te doen! Je kan gebruik maken van een bodemthermometer, die ontwikkeld is voor de landbouw. Heb je een oude vleesthermometer in huis, dan kan je daar ook prima mee uit de voeten.
Zo meet je de de bodemtemperatuur:
- Graaf een gat bij de plant(en) waar de plaag zich bevindt. Graaf zo diep als de wortels gaan, daar is namelijk vaak het brandpunt van de plaag.
- Steek de thermometer horizontaal de bodem in, dan weet je precies op welke diepte je meet.
- Wacht 10 tot 15 minuten.
- Lees de bodemtemperatuur af vóór je de thermometer uit de grond haalt.
Tip! Stekjes en zaailingen zijn erg temperatuurgevoelig. Als ze te koud staan, zullen ze dit niet overleven. Met de grondthermometer kan je dit goed in de gaten houden.
Andere invloeden op de temperatuur in de grond
Er zijn veel meer omstandigheden die bepalen hoe warm de bodem precies is. Een voorbeeld hiervan is de albedo. Dit is het vermogen om licht te weerkaatsen van een object of oppervlakte. Licht wordt deels weerkaatst en de rest wordt opgenomen door het oppervlakte en omgezet in warmte. De albedo hangt af van allerlei omstandigheden, denk aan de invalshoek van licht en het materiaal en de vorm van het oppervlakte. Denk bijvoorbeeld aan heet asfalt dat in de zomer pal naast een groen grasveld ligt. Beide oppervlakten hebben evenveel zon genoten, maar het asfalt is beduidend warmer dan het gras.
Wat verder uitmaakt, is hoezeer de bodem verscholen ligt onder begroeiing of bestrating. Is de bodem goed afgedekt, dan houdt de grond warmte in de wintermaanden goed vast, terwijl het in de zomer juist langer koel blijft.
Een bladerdek kan invloed hebben op de bodemtemperatuur.
Voor biologisch bestrijden met aaltjes geeft vooral de hoeveelheid vocht de doorslag. Aaltjes hebben een natte bodem nodig, maar te veel vocht zorgt weer dat de bodem koud blijft. De zon warmt dan namelijk niet de droge grond op, maar waterdruppels die vervolgens verdampen. Daarbij gaat veel energie verloren. In de vroege lente of het late najaar kan het uitzetten van aaltjes daarom een risico zijn. Waar de bodem te nat en koud is, zal de bestrijding stroef gaan.
Meer tips voor de uitzet van aaltjes? Kijk op onze pagina met alle uitzetinstructies.