Gisteren kopte de NOS dat het aantal eikenprocessierupsen in Nederland weer toeneemt. Een aantal jaar hield het rupsje zich redelijk gedeisd, maar dit jaar zijn er flink meer rupsen gespot. De reden? De eikenprocessierupsen hebben een aantal jaar in een grondnest vertoefd en worden nu actief. In dit blogartikel gaan we dieper in op eikenprocessierupsen in de bodem en hoe ze te bestrijden.
Waarom zijn er grondnesten van de eikenprocessierups?
Warm en droog weer zorgt ervoor dat veel eiken last krijgen van meeldauw, een soort bomenschimmel. Dit zorgt ervoor dat de bladeren minder aantrekkelijk zijn als voedsel voor de eikenprocessierups. De rupsen verlaten dan de boom en vormen een nest in de bodem. Het Kenniscentrum Eikenprocessierups van Nature Today heeft rondom eiken netten geplaatst om te onderzoeken of de rupsen daadwerkelijk in de bodem leven en daar verpoppen. Dit bleek inderdaad het geval.
De Universiteit Wageningen benadrukt daarnaast dat de eikenprocessierups te kampen heeft met een veranderd klimaat. Zachte winter en droge hete zomers bevorderen namelijk de bevolkingsgroei van de eikenprocessierups. Bovendien houden sommige eikenprocessievlinders zich schuil in de bodem wegens extreme hitte. Het plaagdier verblijft een jaar of langer in de bodem totdat de temperatuur bovengronds weer te vertoeven is.
Wanneer zijn eikenprocessierupsen in de bodem?
Over het algemeen komen eikenprocessierupsen eind mei tot begin juni uit de bodem tevoorschijn. Precies wanneer de larven zich in het vierde ontwikkelingsstadium zitten met gevaarlijke brandharen. De rupsen zijn bruin van kleur en staan op het punt om zich te vervellen naar het vijfde en laatste rupsenstadium. Voorafgaand aan deze vervelling eten de eikenprocessierupsen een flinke maaltijd om aan te sterken na hun verblijf in de bodem. Zodra de rupsen voldoende gegeten hebben, verzamelen ze zich in de boom en begint het laatste vervellingsproces.
Hoe weet je of de eikenprocessierupsen uit de bodem komen?
De bodemaanval van de eikenprocessierups is te herkennen aan een aantal duidelijke kenmerken. De eikenprocessierups verblijft in een straal van 1 meter rondom de voet van de eik. Vanaf juni kruipen de rupsen de boom omhoog en verblijven deze laag op de boomstam. Rupsen uit de boom vervellen zich anders dan doorsnee rupsen niet in het nest hoog in de boom, maar recht op de boomstam. Het spinsel waaraan nesten normaliter herkenbaar zijn, ontbreekt. Dit betekent dat de vervellingshuidjes met daarop brandharen van de rupsen zich makkelijker in de omgeving kunnen verspreiden met veel overlast tot gevolg. Daarbovenop valt het op dat de boom vooral onderaan is kaalgevreten.
Grondnesten van eikenprocessierups bestrijden
De eikenprocessierups is in de bodem en op de boom eenvoudig en effectief te bestrijden met hun natuurlijke vijand: parasitaire aaltjes. Aaltjes zijn microscopisch kleine wormpjes die van nature in de bodem voorkomen. Daar parasiteren ze de eikenprocessierups om hun populaties onder controle te houden. De aaltjes dringen hun prooi binnen en besmetten deze met een bacterie uit hun darmkanaal. Deze bacterie vermenigvuldigt zich in de rups en zorgt ervoor dat deze stopt met schade aanrichten en uiteindelijk sterft. Bij een plaag van eikenprocessierups kan men met aaltjes de natuurlijke balans herstellen.
Voor een bestrijding in de bodem werkt de soort Steinernema feltiae het beste. De aaltjes tegen de eikenprocessierups worden geleverd in een soort mineraalpoeder dat gemakkelijk in water is op te lossen en over de boom te verspreiden. Voor een volledige bestrijding is het cruciaal om de inzet na 2 tot 3 weken te herhalen. Zo voorkom je dat de plaag later opnieuw opduikt. Zodra de eikenprocessierups is gedood verlaten de aaltjes deze en gaan op zoek naar nieuwe gastheren. Zolang er prooien in de bodem aanwezig zijn kunnen de aaltjes zichzelf in stand houden en zich vermeerderen.
Zijn de rupsen eenmaal verpopt tot vlinders, dan kan de plaag alsnog een halt worden toegeroepen met behulp van feromonenval. De val werkt heel simpel. In de val zit een vrouwelijke lokstof (feromoon) waar de mannelijke eikenprocessievlinders op af komen. Zodra ze de trechter in vliegen zullen ze niet meer kunnen ontsnappen en kun je waarnemen of er sprake is van een eikenprocessiemoten besmetting en in welke hoeveelheden de motten aanwezig zijn. De eikenprocessievlinder bestaat ieder jaar uit 1 generatie wat betekend dat de rupsen 1 keer per jaar verpoppen en zich ontwikkelen tot vlinders. Het beste kan de inzet van de val vanaf eind juli tot en met begin september. Dan zijn de vlinders namelijk van de partij.
Eikenprocessierups op tijd in de bodem bestrijden
De eikenprocessierups vormt een groeiend probleem door droge en hete zomers en komt daarom ook in de bodem voor. Gelukkig zijn er effectieve en milieuvriendelijke methoden om deze plaag te bestrijden, zoals het inzetten van parasitaire aaltjes. Door de natuurlijke vijanden van de rups op tijd in te zetten, valt de eikenprocessierups goed onder controle te houden.
Meer lezen over eikenprocessierupsen in de bodem
- Kenniscentrum Eikenprocessierups, Nature Today (2019). Eikenprocessierups in 30% van de eiken en rupsen van vorig jaar kruipen uit grondnesten. Beschikbaar op: https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/?publisher=32
- Wageningen University & Research (2024). Dossier: Eikenprocessierups. Beschikbaar op: https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/dossiers/dossier/eikenprocessierups.htm
Dit artikel is voor het eerst gepubliceerd op 17 juni 2020 en herzien en opnieuw gepubliceerd op 26 juni 2025